Ekologia

Skutki ludzkiej wolności dla przyrody

W upalny dzień zbliżam się do głównej, wejściowej alei Ogrodu, zauważając coraz więcej wyschniętych roślin. Idąc po spękanej ziemi myślę o wizjach Spinozy. Dla niego wolność jest koniecznym warunkiem poszukiwania prawdy, postępu ekonomicznego oraz rozwoju sztuk. Mogłabym się zgodzić, że bez otwartego rynku idei, rozwój takich dziedzin jak nauka, kultura czy filozofia ulega zahamowaniu przez spowolnienie technologiczne, artystyczne, jałowienie naszej ciekawości poznawczej.

Dziwnie milcząca jest ta część Ogrodu…

Tak, jak dla Immanuela Kanta wolność jest tylko postulatem i założeniem, jakiego wymaga respektowanie reguł moralnych, tak dla mnie jako swobodny wybór wszelkich wartości, jest podstawą naszej cywilizacji.

Dlaczego odleciały stąd ptaki? Czyżby, jak ostrzegała Rachel Carson, czekała nas milcząca wiosna?

Wartości, które wybieram, mogą rozwijać wolność albo ją pomniejszać. Nie wszystkie też przynoszą życiodajne skutki dla otoczenia. Do destrukcyjnych należy chciwość, pycha, samolubstwo, agresja, obojętność, lenistwo. Ich skutki dla mnie, dla innych, dla świata są chorobotwórcze, dlatego wolność winna łączyć się z poczuciem odpowiedzialności.

W sytuacji kryzysu ekologicznego potrzeba filozoficznego myślenia odczuwana jest szczególnie mocno. Człowiek współczesny staje wobec konieczności poszukiwania nowych paradygmatów, teoretycznych i metodologicznych uzasadnień nowego światopoglądu, zreflektowanych ocen nowych faktów i tendencji, zarówno w swoim życiu, jak i trwaniu całego Ogrodu Świata. Takie uzasadnienia są warunkiem niezbędnym dla przejścia do wizji innego, bardziej optymalnego rodzaju rozwoju cywilizacyjnego. 

Od tego, jaką tworzymy filozoficzną wizję człowieka, wartościowego życia, dobra, sensu istnienia zależy po jakie rozwiązania praktyczne (polityczne, gospodarcze, środowiskowe, etyczne) sięgniemy.

W sytuacji cywilizacyjnego zwielokrotnienia możliwości technicznych człowieka, pytanie kim jest sam człowiek, jaki jest zakres, status i prawo jego wolności oraz związek z resztą przyrody, jaki jest status innych bytów, staje się nagląco aktualne. 

Refleksja filozoficzna może prowadzić do intelektualnego przeciwstawienia się patologicznym cechom współczesnej cywilizacji i pomóc przedstawić propozycję konstruktywnych zmian osobistych i kulturowych. Może być podstawą filozoficzną do budowania nowej kultury, zachowującej nienaruszone wszystkie zalety dotychczasowej, a wolnej od jej wad.

dr Anita Barwicka

Profesor Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu, wykładowca m.in. filozofii.