Platoński rydwan

Stukot kopyt wpisany w turkot kół dobiegający z odległej alei  przypomina mi metaforę ludzkiej duszy opisanej przez Platona. Niematerialne części duszy; składniki ludzkiej psychiki i aktywności są jak para skrzydlatych koni. Pierwszy z nich, czarny, źle wychowany i nieszlachetny, skłania się do pogoni za niskimi przyjemnościami. Jest on symbolem pożądawczej części duszy.

Drugi koń, biały, dobrze wychowany i szlachetny, dąży w górę, ku czci i sławie. Symbolizuje on impulsywną część ludzkiej duszy.

To alegorie dwóch dążności w człowieku: pragnienia przyjemności zmysłowych oraz dążenia do osiągnięć i uznania innych. Woźnica, którym jest rozum, powinien wiedzieć, dokąd dąży, wybierać to, co lepsze, i utrzymywać w dyscyplinie gwałtowne rumaki. To on – kierując – jest najważniejszą częścią ludzkiej duszy.

Platon wskazuje na dwa poziomy aktywności psychicznej: racjonalny oraz irracjonalny. Poziom racjonalny stanowi część duszy zdolna do refleksji i nabywania wiedzy. Na poziom irracjonalny składają się dwie części: pierwsza jest źródłem gniewu, oburzenia, chęci górowania – jest to element impulsywny. Można kierować nią z pomocą rozwijanego męstwa. Druga część pragnie przyjemności związanych z pożywieniem, miłością zmysłową itd. – jest to element pragnień czy też pożądań. Nad nią zaczynamy panować rozwijając wolę powściągliwości, umiarkowania. Tak więc każda część duszy ma właściwą sobie skłonność czy też doskonałość.

Część racjonalna jest doskonalona przez mądrość praktyczną. I mimo iż umiarkowanie powściąga pragnienia części pożądawczej, to jednocześnie wartość ta doskonali wszystkie części ludzkiej duszy.

I w końcu sprawiedliwość, jako osiągnięta cecha jednostki, jest ogólnym stanem duszy, której każda część wypełnia swoje zadania w uprzęży samokontroli. Platon był przekonany, że jedynie człowiek sprawiedliwy spełnia na zewnątrz, jako obywatel państwa, to, co słuszne. Dzieje się tak dlatego, że jego dusza jest wewnętrznie uporządkowana.

Zaś zadaniem filozofii jest tak wyćwiczyć duszę, by wszystkie trzy części współdziałały na rzecz szczęścia.