Oświecenie

Oświeceniowy salon. Część 8.

W oświeceniowym salonie barona w swobodnej lecz uprzejmej dyskusji brały udział osoby z różnych klas społecznych, majątkowych, zawodowych. Przełamywanie granic w dotychczasowym statusie, myśli i instytucjach inspirowało nowe idee.

Dziś znów obecny był przyjaciel barona: Denis Diderot. Ambasadorowie i poeci, lekarze, filozofowie, nauczyciele, prawnicy, pisarze, odkrywcy, szacowni mężowie stanu, ekonomiści, dziennikarze, a nawet wybrani duchowni dbali by ton dyskusji był wysoki, zagadnienia niebłahe, a ujęcie wyrafinowane.

Jeśli drogie wino barona utrudniło przypomnienie lub koncentrację, pogłębić myśl można było z pomocą biblioteki gospodarza liczącej ponad 3000 woluminów. Szukano w niej dzieł, dzięki którym poznając genezę religii, można było wyjaśnić jej istotę.

W tej bibliotece można było również znaleźć dowody przedstawione przez podróżników i historyków na poparcie śmiałej hipotezy istnienia w dziejach społeczeństw okresu ateizmu pierwotnego. Zgodzono się właśnie w salonie, że skoro religia naturalna jest wrodzona, a nie objawiona, to człowiek nie mógł od razu poznać jej prawd. Baron z aprobatą słuchał rozmów przy stole z Diderotem. Zgadzał się, że człowiek historyczny nie od początku swojej świadomości stał się przekonanym o istnieniu boga.

I tak w salonie zaczęto rozmyślać nad kolejnym rodzajem ateizmu: historycznym — dla wszystkich, być może, kultur. Istniałyby więc całe, rozwijające się społeczeństwa ateistów? Baron życzliwie przysłuchiwał się tej rewolucyjnej tezie i sam porównywał rozwój ludzkości z rozwojem dziecka, bo przecież: „- wszystkie dzieci rodzą się ateistami i nie mają pojęcia o bogu”. Goście poruszeni szeptali pomiędzy sobą, że takie słowa to radykalne zerwanie z powszechnym dotąd teistycznym innatyzmem — poglądem, że wszyscy ludzie wierzą w boga od urodzenia.

Inne spojrzenie na pasjonującą wszystkich tematykę zaproponował Smith rozróżniał ateizm pierwotny (ang. implicit atheism), który odnosił do braku teistycznej wiary bez świadomego jej odrzucenia i ateizm wtórny (ang. explicit atheism), który brak teistycznej wiary wiązał z jej świadomym odrzuceniem.

dr Anita Barwicka

Profesor Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu, wykładowca m.in. filozofii.