Sprawiedliwość. Część 2

Stojąc pod drzewami wśród opadłych liści zaczynam mieć wątpliwości. Mogłabym je zebrać nie zostawiając na trawniku, by nie stworzyły nieprzepuszczalnej dla powietrza warstwy, w której rozwinęłaby się pleśń śniegowa lub inne choroby grzybowe. Ale gdzie wtedy będą spały jeże?

Jakie działania będą dobre dla wszystkich w ogrodzie?

Realistyczny Arystoteles definiował sprawiedliwość jako zaletę, ale nie samą w sobie, lecz w stosunkach z innymi ludźmi — wspieram się na grabiach i przypominam V księgę jego Etyki Nikomachejskiej. Sprawiedliwość jest więc wartością społeczną, nie indywidualną.

Będę musiała jeszcze zebrać ostatnie warzywa korzeniowe (skorzonerę, pietruszkę, marchew, seler, buraki), warzywa kapustne (kapustę, kalafior, brukselkę) i pory i podzielić się z sąsiadką w podziękowaniu za jej sadzonki. Arystoteles używał określeń: sprawiedliwość dystrybutywna (rozdzielająca dobra) i retrybutywna (wyrównująca). Z jednej strony ma więc ona charakter dzielący (dobra) i to jest sprawiedliwość społeczna, z drugiej – charakter wyrównujący (szkody) i to jest sprawiedliwość prawna.

Wielu filozofów rozumiało sprawiedliwość jako jedną z cnót kardynalnych (obok umiarkowania, męstwa i mądrości). Te cztery cechy byłyby metaforycznymi zawiasami bramy, którą otwiera dusza wkraczając w przestrzeń doskonalenia się. Osłaniam otulając słomą najmłodsze drzewka brzoskwiń, moreli, orzecha włoskiego i jeżyny.

Ale jednocześnie sprawiedliwość powinna być zarówno kryterium postępowania człowieka wobec innych, jak i być kryterium działania instytucji publicznych. Arystoteles w tej księdze Etyki Nikomachejskiej, która jest poświęcona sprawiedliwości, wyróżnia jeszcze jedną wartość, a mianowicie prawość. Mówi w niej, że jest korekturą sprawiedliwości stanowionej. Sędzia, będąc bezstronny, winien być zarazem prawym człowiekiem.

2-3 cm suchych liści, kory, słomy przyda mi się do okrycia także posadzonych jesienią roślin cebulowych (tulipanów, narcyzów, hiacyntów). Byłoby dla nich dobre takie zwiększenie ich szans z zimowym mrozem. Osłona im się należy do wiosny. Ochroni je też przed wysuszającym działaniem mroźnego wiatru, szczególnie w bezśnieżne zimy.

Postępować sprawiedliwie to przyznawać każdemu to, co mu się należy, spełniać jego słuszne roszczenia. Postępować niesprawiedliwie to nie przyznawać komuś tego, co mu się należy, naruszać jego uprawnienia.

Dr Anita Barwicka